Ngày 30/5, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố kết luận thanh tra cho thấy hàng loạt vi phạm nghiêm trọng tại các doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực kinh doanh vàng như SJC, PNJ, Bảo Tín Minh Châu… Hồ sơ các vụ việc này đã được chuyển sang Bộ Công an để điều tra theo quy định pháp luật.
Giá vàng thế giới đi xuống khi đồng USD mạnh lên
Khi những ông lớn ngành vàng bị “điểm mặt”
Giao dịch vàng vốn được xem là một “sân chơi” đặc thù, nơi niềm tin của người dân gắn chặt với tên tuổi những thương hiệu lớn. Nhưng trong báo cáo thanh tra của NHNN được công bố ngày 30/5, những công ty được xem là “biểu tượng niềm tin” như SJC, PNJ hay Bảo Tín Minh Châu lại là những cái tên đầu tiên bị cơ quan quản lý nhắc đến với hàng loạt vi phạm, từ yếu kém trong quản trị nội bộ, báo cáo sai lệch cho tới dấu hiệu rửa tiền và trốn thuế.
.jpg)
Công ty SJC bị phát hiện mua – bán giá vàng không minh bạch, không thông qua hội đồng giá. Ảnh: TTXVN
Điểm chung giữa các doanh nghiệp này không nằm ở quy mô mà ở mức độ vi phạm, đủ để cơ quan thanh tra chuyển toàn bộ hồ sơ sang Bộ Công an. Đây là động thái chưa từng có tiền lệ, nhưng theo nhiều chuyên gia là cần thiết trong bối cảnh thị trường vàng đang có những dấu hiệu biến động bất thường và tiềm ẩn rủi ro cao đối với nền kinh tế.
Cụ thể, Công ty TNHH MTV vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC), doanh nghiệp giữ vai trò chủ lực trong thị trường vàng miếng bị phát hiện có cơ chế định giá hết sức lỏng lẻo. Theo kết luận thanh tra, từ tháng 10/2023 đến tháng 4/2024, giá mua – bán vàng tại SJC hoàn toàn do Tổng giám đốc quyết định, không thông qua hội đồng giá, không có quy trình nội bộ, không minh bạch tiêu chí. Việc định giá vàng theo kiểu “cá nhân hóa quyền lực” này được cho là vi phạm nguyên tắc quản trị và có thể ảnh hưởng trực tiếp đến toàn bộ thị trường.
Đáng chú ý, trong thời gian trên, giá vàng trong nước ghi nhận nhiều biến động mạnh, chênh lệch lớn so với giá thế giới, làm dấy lên nghi ngại về hiện tượng thao túng giá từ phía doanh nghiệp lớn. Dù chưa đủ căn cứ để xác định hành vi tăng giá bất hợp lý, nhưng việc một cá nhân quyết định giá bán hàng chục nghìn lượng vàng mỗi ngày rõ ràng đặt ra vấn đề nghiêm trọng về quản trị rủi ro và kiểm soát thị trường.
Không dừng lại ở đó, SJC còn vướng hàng loạt sai phạm khác: Lập hóa đơn không mã số thuế, chưa xử lý hóa đơn sai sót, kê khai thuế thiếu dẫn đến giảm nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp, không thu thập đầy đủ dữ liệu khách hàng theo yêu cầu về chống rửa tiền.
Đáng lo ngại hơn, theo kết luận thanh tra, SJC chưa xây dựng hệ thống quản lý rủi ro để xác định khách hàng là người có ảnh hưởng chính trị, yếu tố bắt buộc trong công tác phòng, chống rửa tiền. Các giao dịch đáng ngờ cũng không được báo cáo đúng quy định, không có kiểm toán nội bộ chuyên trách. Điều này khiến dư luận không khỏi đặt câu hỏi: Với một thị phần chi phối, SJC liệu có đang “nằm ngoài” hệ thống giám sát tài chính quốc gia?
Từ giá vàng đến… các khoản thuế không nộp, có dấu hiệu rửa tiền
Tương tự, CTCP vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ), một thương hiệu lâu năm và đang niêm yết trên sàn chứng khoán cũng bị chỉ ra nhiều vi phạm có dấu hiệu hình sự. Theo thông báo kết luận thanh tra của NHNN, PNJ báo cáo không đầy đủ về hoạt động mua bán vàng miếng, lập hóa đơn không đúng thời điểm, có giao dịch thiếu thông tin khách hàng hoặc sử dụng số CMND/CCCD không xác thực.
Dù có một số chuyển biến tích cực trong việc chống rửa tiền, nhưng PNJ vẫn chưa đạt chuẩn: Không phân loại rủi ro khách hàng, không báo cáo giao dịch giá trị lớn, không có quy trình phong tỏa tài khoản theo quy định, chưa thực hiện kiểm toán nội bộ và chưa có hướng dẫn đánh giá rủi ro rửa tiền.
Một điểm đáng lưu ý, các vi phạm của PNJ không chỉ là thiếu sót hành chính mà đã ở mức phải chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra, điều rất hiếm xảy ra với một công ty đại chúng đang hoạt động tích cực trên thị trường vốn.
Trong khi đó, Công ty TNHH Bảo Tín Minh Châu, một doanh nghiệp lớn tại miền Bắc cũng bị phát hiện bán vàng cao hơn giá niêm yết, vi phạm chế độ báo cáo, không công bố chính sách vận chuyển, xử lý khiếu nại trên nền tảng thương mại điện tử. Các quy định nội bộ về phòng, chống rửa tiền cũng bị xác định là “sai thẩm quyền, thiếu nội dung”.
Thanh tra của NHNN chỉ ra Bảo Tín Minh Châu không lưu trữ giao dịch bắt buộc, không đánh giá rủi ro khách hàng, chưa đào tạo nhân sự về rửa tiền, trong khi đây là những yêu cầu tối thiểu đối với doanh nghiệp có liên quan đến dòng tiền lớn. Ngoài ra, việc kê khai chi phí quà tặng vào giá vốn không đúng quy định cũng khiến doanh nghiệp bị xác định là làm giảm số thuế giá trị gia tăng phải nộp.
Do mức độ vi phạm vượt ngưỡng hành chính, hồ sơ công ty này cũng đã được chuyển sang Bộ Công an.
Sau ngày 30/5, khi các kết luận thanh tra được công bố, một thực tế đã lộ diện rõ ràng: Không còn vùng “miễn nhiễm” cho các doanh nghiệp vàng lớn. Cả ba thương hiệu vốn được xem là “trụ cột” của thị trường đều đang đối diện với các cuộc điều tra hình sự, chưa kể nguy cơ bị xử lý thêm nếu phát hiện dấu hiệu trốn thuế, thao túng giá hoặc rửa tiền có tổ chức.
Các chuyên gia kinh tế cho rằng, đây có thể coi là một bước ngoặt trong quản lý thị trường vàng tại Việt Nam. Từ trước đến nay, lĩnh vực này vốn ít bị soi xét kỹ về mặt kiểm soát nội bộ và tuân thủ pháp lý. Việc “mạnh tay” xử lý các doanh nghiệp đầu ngành, nếu được thực hiện đến cùng, sẽ là bước đi cần thiết để tái lập trật tự, cũng như khôi phục lòng tin của người dân vào sự minh bạch và ổn định của thị trường vàng
