Tôi tên Hạ, sinh ra ở phố cổ Hà Nội. Lấy chồng người dân tộc A Lý, về sống trên một bản nhỏ ở tỉnh lưng núi. Cuộc sống khác hẳn: không hàng quán, không điều hoà, mùa hè oi bức như lò than, mùa đông thì rét thấu xương. Ban đầu tôi cố chịu, nhủ lòng lấy chồng là phải nhịn, nhưng có những đêm nóng đến mức không ngủ được — bụng bứt rứt, đầu như lửa đốt, con nhỏ cũng quấy suốt.
Một chiều hè, sau khi bị tỉnh ngủ cả đêm vì nóng, tôi gượng dậy nói thẳng với bố mẹ chồng:
– “Mấy hôm nay nóng quá, con đề xuất mua cái điều hoà cho phòng ngủ chính để cả nhà khỏi khổ.”
Bà và ông nhìn nhau, mặt biểu lộ ngay sự không hài lòng. Bà Súa — mẹ chồng — lắc đầu:
– “Điều hoà chi cho phức tạp. Nhà mình quen khổ rồi. Con là gái Hà Nội, ẻo lả nên mới không quen thôi.”
Câu nói “gái Hà Nội ẻo lả” như mũi dao châm thẳng vào tim tôi. Tôi cố kìm nhưng vẫn ức lắm. Bố mẹ tôi ở phố cổ nghe con kể liền sốt ruột, thấy con gái áo quần ướt đẫm vì nóng, quyết không để con chịu khổ: họ lôi ví, nhờ người quen đặt cho một chiếc điều hoà gọn, rồi quyết định lái ô tô hơn năm trăm cây số lên bản để tự mình lắp cho con.
Ngày họ lên, cả bản bàn tán: “Bố mẹ cô ấy giàu thật, mua điều hoà lên tận đây.” Mẹ chồng tôi vẫn khẽ cau mày, tỏ ý chê bai, còn tôi thì vừa biết ơn vừa xấu hổ. Bố mẹ tôi bận rộn lắp đặt từ sáng đến chiều, vừa nói vừa lau mồ hôi: “Con sắp được ngủ thôi, mẹ mừng lắm.” Bà Súa đứng nhìn, mặt mũi vẫn khó chịu nhưng không nói lời nào.
Buổi tối, khi mọi người đã mệt, điều hoà chạy êm, chúng tôi lần đầu tiên sau nhiều tháng được ngủ mát. Bố mẹ tôi nán lại ăn bữa cơm chung, rồi xin phép về ngủ nhà nghỉ thuê gần đó vì đường xa.
Thế rồi, đúng đêm ấy, một chuyện lớn xảy ra với cả bản.
Khoảng nửa đêm, nghe tiếng động mạnh, trời đổ mưa như trút. Trên sườn núi phía sau bản, một khối đất lớn từ lâu đã nứt nẻ do vết mưa vốn yếu — tối nay mưa to, khối đất lở xuống. Nước và bùn ào xuống chắn ngang con đường duy nhất dẫn vào bản, cuốn phăng một phần tường rào, làm sập lán kho dự trữ lương thực của vài gia đình, chèn vào đường dây điện khiến cả bản mất điện. Mọi người hoảng loạn, la hét gọi nhau chạy ra mái nhà, kéo gà vịt lên nơi cao.
Đúng lúc ấy, trong căn nhà của chúng tôi: cửa phòng chính đã khóa, điều hoà đang chạy. Vì cái điều hoà mới, cả nhà chồng tôi — mẹ chồng, chồng và con — đã tụ tập trong phòng chính để bật điều hoà cho mát, cửa phòng được mở sẵn để dây điện lắp đặt. Thay vì ngủ rải rác ở những góc tối, cả nhà đang ở chung một chỗ, đèn dự phòng còn trong tầm tay.
Tiếng la vọng tới: “Sạt lở! Nước chảy vào kho! Mưa lớn không có điện!” Bà con chạy tán loạn. Lúc này bà Súa ngất xỉu vì quá mệt và huyết áp lên xuống; mẹ chồng tôi gào thét không biết phải làm sao vì bà bị thương nhẹ do ván lát vỡ rơi vào chân.
Những phút quan trọng quyết định tính mạng — nhờ việc cả nhà tụ về phòng chính (vì điều hoà mới và vì mọi người muốn ngồi cùng cho ấm mát), tôi và chồng kịp thời dìu mẹ chồng ra chỗ cao, đưa bà vào phòng có cửa rộng để tránh vật rơi, rồi chạy sang nhà hàng xóm kéo những người già ra khỏi lán bị sạt. Bố mẹ tôi, đang ngủ nhà nghỉ, nhận điện thoại hoảng hốt quay về ngay trong đêm, góp sức cùng bà con dọn đường, chuyển một vài người bị thương vào nhà văn hoá bản.
Sáng lên, cảnh tượng hỗn loạn: con đường tắc, vài lán bị xói, mấy mái nhà bị ngập bùn. May mắn thay — và đây là cú twist khiến ai nấy sửng sốt — những gia đình ngồi rải rác trong nhà đã hoảng loạn, chạy ra chậm; còn nhà chúng tôi vì tối trước đã tụ về phòng chính để bật điều hoà nên đã có người xử lý sớm, kịp dìu bà Súa và vài người già sang chỗ an toàn.
Trong cái mớ bòng bong, bà Súa nhìn tôi — người bà hôm trước còn mắng là “ẻo lả” — đôi mắt ướt nhòe. Bà nắm lấy tay tôi, nói nhỏ mà run:
– “Con… con bé phố ấy… nếu không có con, có lẽ mẹ giờ không biết… cảm ơn con.”
Nghe vậy, tôi không nói gì, chỉ thở dài. Bố mẹ tôi đứng bên, mặt mệt nhọc nhưng ánh mắt rạng rỡ như thể thắng một trận đấu. Họ ôm lấy con gái, bảo: “Mẹ lên đây là đúng. Không ai cấm con chịu khổ, nhưng phải biết bảo vệ mạng sống.”
Cả bản sau đó thức trắng cả đêm, người giúp người dọn bùn, sửa tạm đường, chuyển đồ đạc. Tin tức về chiếc điều hoà “thật là vô duyên” bỗng lảng vào quên lãng; thứ còn lại là câu chuyện: cái điều hoà mà mẹ chồng coi là phù phiếm chính là lý do gia đình tụ họp kịp thời, cứu được người già.
Kết thúc, tôi vẫn nhớ câu nói lặng lẽ của mẹ chồng vài ngày sau, khi bà ngồi trong nhà vá lại mái: “Mẹ nghĩ lại, nhiều khi nhìn người ta khác biệt, mình hay vội phán xét. Con gái phố đưa cái điều hoà lên, mẹ tưởng là ẻo lả — nhưng hóa ra là nhờ thế mà mẹ được giữ mạng. Mẹ xin lỗi con.”
Từ đó, mọi thứ trong gia đình dịu đi. Lần đầu tiên, mẹ chồng chịu ngồi nghe tôi kể chuyện phố, còn tôi cũng chịu nhẫn nại học cách sống ở bản. Cái điều hoà — vốn chỉ là một vật dụng — trở thành câu chuyện để cả hai bên hiểu nhau hơn.
